Windows 11 được trang bị rất nhiều tính năng trợ năng (accessibility features). Những tính năng này không chỉ giúp những người có nhu cầu đặc biệt mà còn cải thiện trải nghiệm dùng máy tính cho tất cả mọi người. Nhờ vậy, bạn có thể dễ dàng tùy chỉnh và làm việc hiệu quả hơn rất nhiều.
Chẳng hạn, bạn có thể dễ dàng thay đổi kiểu con trỏ chuột (pointer’s style) và bật chỉ báo (indicator) trong cài đặt chuột để định vị nó nhanh hơn trên màn hình. Ngoài ra, việc điều chỉnh giao diện con trỏ văn bản (text cursor) cũng là một cách hiệu quả để nâng cao trải nghiệm sử dụng.
Bên cạnh đó, Windows 11 còn có nhiều tính năng tiện ích khác. Chẳng hạn, Live Captions sẽ tự động hiển thị phụ đề (captions) cho mọi nội dung âm thanh hay video. Nếu muốn điều khiển máy tính bằng giọng nói, bạn có thể dùng Voice Access. Hay đơn giản hơn, Voice Typing sẽ giúp bạn nhập văn bản dễ dàng bằng giọng nói mà không cần dùng tay.
Trong bài hướng dẫn này, Surface Việt sẽ chia sẻ 7 tính năng trợ năng “đáng đồng tiền bát gạo” nhất của Windows 11.
1/ Tùy chỉnh hiển thị chuột
Dù Microsoft xếp cài đặt chuột vào nhóm các tính năng trợ năng (accessibility features), nhưng thực tế, bất kỳ ai cũng có thể tận dụng chúng để biến con trỏ chuột (pointer) của mình trở nên cá tính và thú vị hơn:
Để thay đổi hiển thị con trỏ chuột, hãy làm theo các bước sau:
Bước 1: Mở Settings (Cài đặt).
Bước 2: Nhấp vào Accessibility (Trợ năng).
Bước 3: Nhấp vào cài đặt “Mouse pointer and touch” (Con trỏ chuột và cảm ứng).
Bước 4: Chọn tùy chọn Custom (Tùy chỉnh) trong phần “Mouse pointer style” (Kiểu con trỏ chuột).
Bước 5: Chọn bảng màu mới cho con trỏ.
Mẹo: Bạn cũng có thể tạo một màu tùy chỉnh với tùy chọn “Choose another color” (Chọn màu khác).
Bước 6: Nếu muốn cá nhân hóa hơn nữa, bạn có thể sử dụng cài đặt “Customize printer image” (Tùy chỉnh hình ảnh con trỏ) để đặt một biểu tượng tùy chỉnh cho từng trạng thái của con trỏ chuột.
Bước 7: Ngoài ra, bạn có thể làm cho con trỏ chuột lớn hơn hoặc nhỏ hơn bằng cách sử dụng thanh trượt “Size” (Kích thước).
Bước 8: Một tùy chọn hữu ích mà Surface Việt thường bật là tính năng “Mouse indicator” (Chỉ báo chuột). Khi kích hoạt, bạn chỉ cần nhấn phím “Ctrl”, một vòng tròn sẽ xuất hiện quanh con trỏ chuột, giúp bạn dễ dàng xác định vị trí của nó trên màn hình hơn.
Microsoft cũng đang dần đưa các tính năng chuột cũ hơn, như vệt con trỏ chuột (mouse pointer trails) và bóng (shadow), về cùng trang cài đặt này để bạn dễ dàng quản lý.
2/ Thay đổi hiển thị con trỏ văn bản
Con trỏ văn bản (text cursor) thường chỉ là một vạch nhấp nháy trên màn hình, cho bạn biết chỗ để gõ hay sửa chữ. Tuy nhiên, ít ai để ý rằng bạn hoàn toàn có thể tùy chỉnh màu sắc và độ dày của nó để dễ nhìn hơn.
Để thay đổi hiển thị con trỏ văn bản, hãy làm theo các bước sau:
Bước 1: Mở Settings (Cài đặt).
Bước 2: Nhấp vào Accessibility (Trợ năng).
Bước 3: Nhấp vào cài đặt “Text cursor” (Con trỏ văn bản).
Bước 4: Bật nút chuyển đổi “Text cursor indicator” (Chỉ báo con trỏ văn bản).
Bước 5: Chọn kích thước của chỉ báo.
Bước 6: Chọn bảng màu mới cho chỉ báo văn bản.
Mẹo: Bạn cũng có thể tạo một màu tùy chỉnh với tùy chọn “Choose another color” (Chọn màu khác).
Bước 7: Chọn độ mỏng hoặc dày của con trỏ văn bản bằng thanh trượt “Text cursor thickness” (Độ dày con trỏ văn bản).
Sau khi bạn hoàn thành các bước, các thay đổi sẽ được áp dụng cho con trỏ văn bản.
3/ Hiển thị phụ đề trực tiếp từ bất kỳ phương tiện nào
Live Captions là tính năng có thể tự động chuyển đổi giọng nói thành văn bản (transcription) theo thời gian thực ngay trên màn hình của bạn. Điều này có nghĩa là dù bạn đang xem video, tham gia họp trực tuyến, nghe podcast hay thậm chí chơi game, bạn đều có thể đọc được nội dung đang được nói dưới dạng văn bản.
Để bật Live Captions trên Windows 11, hãy làm theo các bước sau:
Bước 1: Mở Settings (Cài đặt).
Bước 2: Nhấp vào Accessibility (Trợ năng).
Bước 3: Nhấp vào cài đặt “Captions” (Phụ đề).
Bước 4: Bật nút chuyển đổi “Live Captions”.
Bước 5: Nhấp vào nút “Yes, continue” (Có, tiếp tục) (nếu có).
Bước 6: Nhấp vào nút Continue (Tiếp tục) (nếu có).
Sau khi hoàn tất các bước, bạn có thể dùng phím tắt “Windows key + Ctrl + L” để bật/tắt tính năng này. Khi được kích hoạt, hệ thống sẽ tự động sử dụng các thành phần trên thiết bị (on-device components) để tạo phụ đề cho bất kỳ nội dung âm thanh nào.
Live Captions có thể hoạt động với hầu hết mọi nguồn âm thanh bạn có, từ các nền tảng truyền phát trực tuyến (online streaming) như YouTube, các tệp cục bộ (local files) trên máy tính, đến các cuộc họp online, nhạc, podcast và thậm chí là cả trong game.
4/ Điều khiển PC bằng lệnh giọng nói
Trên Windows 11, bạn có thể điều khiển máy tính hoàn toàn bằng giọng nói mà không cần đến bàn phím hay chuột. Tính năng này được tích hợp sẵn trong hệ điều hành và thậm chí có thể hoạt động ngoại tuyến sau lần tải tệp ngôn ngữ đầu tiên.
Mặc dù đây là một tính năng trợ năng (accessibility feature) đặc biệt hữu ích cho những người gặp khó khăn về vận động hoặc chấn thương tạm thời, nhưng bất kỳ ai cũng có thể tận dụng nó để có trải nghiệm rảnh tay đầy tiện lợi.
Để điều khiển PC bằng giọng nói, hãy làm theo các bước sau:
Bước 1: Mở Settings (Cài đặt).
Bước 2: Nhấp vào Accessibility (Trợ năng).
Bước 3: Nhấp vào cài đặt “Speech” (Giọng nói).
Bước 4: Bật nút chuyển đổi “Voice Access”.
Bước 5: Nhấp vào nút “I agree” (Tôi đồng ý) (nếu có).
Bước 6: Thiết lập microphone (mic) của thiết bị bằng ứng dụng Voice Access Guide.
Bước 7: Bạn có thể nhấp vào nút “Done” (Hoàn tất) để bắt đầu sử dụng tính năng hoặc nút “Start guide” (Bắt đầu hướng dẫn) để tìm hiểu những kiến thức cơ bản về Voice Access.
Ví dụ, bạn có thể nói: “Voice Access wake up” để bật micro và tương tác với tính năng này.
Bạn có thể dễ dàng khởi chạy và chuyển đổi giữa các ứng dụng, mở/đóng cửa sổ, quản lý màn hình desktop, thậm chí thực hiện các tác vụ hệ thống như tắt hoặc khởi động lại máy tính, tất cả chỉ bằng giọng nói.
Dưới đây là một số ví dụ lệnh bạn có thể dùng: “Open File Explorer” (Mở File Explorer), “Switch to Microsoft Edge” (Chuyển sang Microsoft Edge), “Close window” (Đóng cửa sổ), “Go to desktop” (Đi tới desktop) hoặc “Shut down PC” (Tắt máy tính).
Bạn còn có thể dễ dàng điều hướng qua các thành phần khác nhau trên màn hình, bao gồm menu, nút bấm, các đường liên kết và cả các thư mục nữa.
Bạn có thể dùng các lệnh như: “Click Start” (Nhấp vào Start), “Scroll down” (Cuộn xuống), “Show numbers” (Hiển thị số) để hiện số trên các mục có thể nhấp, sau đó nói “Click [số]” để chọn. Hoặc dùng “Show grid” (Hiển thị lưới) để điều chỉnh vị trí con trỏ chuột chính xác hơn.
Không chỉ vậy, bạn còn có thể điều khiển con trỏ chuột hoàn toàn bằng giọng nói. Nhờ đó, việc nhấp chuột chính xác, nhấp đúp, nhấp chuột phải, hay thậm chí cả các thao tác kéo và thả (drag-and-drop) cũng trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.
Bạn có thể dùng các lệnh như: “Click” (Nhấp), “Right click” (Nhấp chuột phải), “Double-click” (Nhấp đúp). Hay thậm chí dùng “Mouse grid” (Lưới chuột) để di chuyển con trỏ đến một điểm chính xác trên màn hình.
Bạn có thể dễ dàng tìm thấy tất cả các lệnh trong menu “Help” (?) (Trợ giúp) ngay trên giao diện của Voice Access. Thậm chí, bạn còn có thể tự tạo các phím tắt (shortcuts) tùy chỉnh cho một hoặc nhiều hành động bằng tính năng “Voice shortcuts” (Phím tắt giọng nói).
5/ Chuyển đổi giọng nói thành văn bản với tính năng đọc chính tả
Voice Typing là một tính năng hữu ích cho phép bạn chuyển lời nói thành văn bản. Bạn có thể dùng nó ở hầu hết mọi nơi có ô nhập liệu trên máy tính.
Nói cách khác, bạn có thể dùng Voice Typing để đọc chính tả email, tài liệu, tin nhắn, hay các truy vấn tìm kiếm. Điều này giúp bạn viết nhanh hơn rất nhiều và là một giải pháp thay thế tuyệt vời cho việc gõ bàn phím truyền thống.
Để bắt đầu với Voice Typing, hãy làm theo các bước sau:
Bước 1: Sử dụng phím tắt “Windows key + H”.
Bước 2: Nhấp vào nút Microphone để bắt đầu đọc chính tả.
Hoàn tất các bước này, bạn có thể dễ dàng tạo văn bản bằng giọng nói trên bất kỳ ứng dụng nào có ô nhập liệu.
Bạn cũng có thể vào cài đặt của Voice Typing để bật tùy chọn tự động kích hoạt tính năng này mỗi khi bạn đặt con trỏ vào một ô nhập văn bản.
Ngoài ra, bạn có thể bật tự động thêm dấu câu (automatic punctuation) và dễ dàng thay đổi nguồn micro theo nhu cầu sử dụng của mình.
6/ Hiển thị thanh cuộn (scrollbars) trên tất cả các ứng dụng
Windows 11 mang đến một thiết kế tối giản hơn, với việc làm cho các thanh cuộn (scrollbars) mỏng đi và thường ẩn chúng mặc định. Các thanh cuộn chỉ xuất hiện khi bạn di chuột vào khu vực đó hoặc bắt đầu cuộn. Mục đích là để tạo ra một giao diện gọn gàng, ít lộn xộn hơn, đặc biệt là trên các thiết bị cảm ứng.
Tuy nhiên, việc thanh cuộn tự động ẩn có thể gây khó chịu và thậm chí làm giảm năng suất của nhiều người dùng. Vì vậy, Windows 11 đã cung cấp tùy chọn để bạn luôn hiển thị thanh cuộn nếu muốn.
Để luôn hiển thị thanh cuộn, hãy làm theo các bước sau:
Bước 1: Mở Settings (Cài đặt).
Bước 2: Nhấp vào Accessibility (Trợ năng).
Bước 3: Nhấp vào cài đặt “Visual effects” (Hiệu ứng hình ảnh).
Bước 4: Bật nút chuyển đổi “Always show scrollbars” (Luôn hiển thị thanh cuộn).
Hoàn tất các bước này, các ứng dụng như File Explorer và Settings sẽ luôn hiển thị thanh cuộn, giúp bạn điều hướng hệ điều hành dễ dàng hơn rất nhiều.
7/ Điều khiển độ nhạy bàn phím khi gõ
Filter Keys là một tính năng giúp bạn tùy chỉnh độ nhạy của bàn phím. Bạn có thể cài đặt để máy bỏ qua hoặc làm chậm các lần nhấn phím bị lặp lại.
Ban đầu, tính năng này được tạo ra để hỗ trợ những người gặp khó khăn khi vận động. Tuy nhiên, nếu bạn hay vô tình nhấn phím nhiều lần hoặc gặp vấn đề khi giữ phím, Filter Keys sẽ giúp bạn cải thiện đáng kể trải nghiệm gõ phím của mình.
Để thay đổi cài đặt Filter Keys trên Windows 11, hãy làm theo các bước sau:
Bước 1: Mở Settings (Cài đặt).
Bước 2: Nhấp vào Accessibility (Trợ năng).
Bước 3: Nhấp vào cài đặt “Keyboard” (Bàn phím).
Bước 4: Nhấp vào cài đặt “Filter keys”.
Bước 5: Bật nút chuyển đổi “Filter keys”.
Bước 6: Bật nút chuyển đổi “Ignore quick keystrokes (slow keys)” (Bỏ qua các lần nhấn phím nhanh (phím chậm)).
Bước 7: Chọn thời gian tính bằng giây trong cài đặt “Wait before accepting a keystroke” (Chờ trước khi chấp nhận một lần nhấn phím).
Bước 8: Bật nút chuyển đổi “Ignore unintended keystrokes (bounce keys)” (Bỏ qua các lần nhấn phím ngoài ý muốn (phím nảy)).
Bước 9: Chọn thời gian tính bằng giây trong cài đặt “Wait before accepting repeated keystrokes” (Chờ trước khi chấp nhận các lần nhấn phím lặp lại).
Bước 10: Bật nút chuyển đổi “Ignore repeated keystrokes (repeated keys)” (Bỏ qua các lần nhấn phím lặp lại (phím lặp lại)).
Bước 11: Chọn thời gian tính bằng giây trong cài đặt “Wait before accepting the first repeated keystroke” (Chờ trước khi chấp nhận lần nhấn phím lặp lại đầu tiên).
Bước 12: Chọn thời gian tính bằng giây trong cài đặt “Wait before accepting subsequent repeated keystroke” (Chờ trước khi chấp nhận lần nhấn phím lặp lại tiếp theo).
Bạn nên điều chỉnh và thử nghiệm các cài đặt này cho đến khi tìm được cấu hình phù hợp nhất với nhu cầu sử dụng của mình.